Wzywam st. str. Mikołajczaka Antoniego, który zginął w samotnym boju przy moście na Zbrzycy.

STAŃ DO APELU !!!

                                             POLEGŁ NA POLU CHWAŁY

Postać to szczególna, choć faktycznie nieznana. Niezauważany bohater spoczywający na przykościelnym cmentarzu w Borzyszkowach. Chciałoby się napisać, że śpi w ciszy snem wiecznym, ale tak nie jest; grób znajduje się tuż przy ogrodzeniu od strony drogi, po której od czasu do czasu przejeżdża jakiś samochód. Być może przypadek zrządził, że spoczywa miedzy mogiłami wójta męczennika Józefa Słomińskiego i legendy Gryfa Pomorskiego „majora Rysia” – Józefa Gierszewskiego. Pierwszy został brutalnie zamordowany przez niemieckiego zbrodniczego agresora , drugi zginął od bratobójczej kuli. Antoniego Mikołajczaka, bo o nim mowa, nikt nie zamordował . Był jedynym spośród ponad 200 strażników granicznych i żołnierzy Obrony Narodowej zgrupowanych na Gochach, który w dniu 01.09.1939 r. poległ w desperackim ataku na wroga. Nie bronił się, nie uciekał, ale z bronią w ręku zaatakował. Jego śmierć jest przykładem wypełnienia obowiązku obrony ojczyzny, winna być symbolem ówczesnej polskiej bezsilności. Niestety tak się nie stało, może dlatego, że medialni regionaliści ostatnio wolą płakać nad obrońcami Upiłki z 1945 r. Przeciw tej tendencji występuje Fundacja Naji Goche i Stowarzyszenie Saperów Polskich z Drawna, dlatego starszy strażnik Antoni Mikołajczak wychodzi z obszaru zapomnienia.

Antoni Mikołajczak urodził się 14.02.1892 r. we wsi Osiniec (pow. Gniezno). Jego rodzicami byli Izymon (Szymon) i Józefa z d. Konopa. Ukończył szkołę ludową w Mnichowie, do której uczęszczał od 31.05.1902 r. do 18.03.1910 r. Władał płynnie językiem niemieckim. Po szkole pracował w gospodarstwie ojca.

Zdj.1 Antoni Mikołajczak

Dwie wojny

W 1915 r. został powołany do armii niemieckiej. Bił się na froncie francuskim i w 1916 r. w Rosji. Od 06.04.19 16 r. do 17.10.1917 r. służył w 1 batalionie Królewskiego Pruskiego Pułku Piechoty nr 347.17.10.1917 r. był w 3 kompani tego pułku; 18.10.1917 r. znalazł się w Kownie. Inną jednostką, w której służył, była 3 kompania mieszanego pułku piechoty nr 68. Był w niej celowniczym karabinu maszynowego. 24 kwietnia 1918 r. został odznaczony Krzyżem Żelaznym II kl *, takim jaki posiadał Adolf Hitler. W armii niemieckiej służył do 10.04.1919 r. Dzień później wstąpił do Wojska Polskiego. W armii niemieckiej przebywał do 10.04.1919 r. Dzień później wstąpił do Wojska Polskiego w którym awansował od szeregowca do kaprala. W szeregach 60 pp trafił na front wojny z bolszewikami. Początkowo był to 6 pułk piechoty a od 7 stycznia 1920 r. 60 pułk piechoty wielkopolskiej. Pułk ten brał udział w wyprawie kijowskiej. Walczył na Wołyniu gdzie zajął Berdyczów oraz bił się pod Kijowem, do którego wkroczył 8 maja 1920. Potem była Berezyna i walki odwrotowe pod Warszawę. W bitwie warszawskiej nacierał na Łomżę i Kolno aż do granicy z Prusami Wschodnimi. Następnie przerzucony został pod Kamieniec Litewski i nacierał na Wołkowysk, tu zastał go rozejm.   23.03.1921 r. został zwolniony z wojska i skierowany do miejscowości Wymysłów pow. Mogilno z zaopatrzeniem finansowo – prowiantowym naliczonym do 10 lipca 1921r. Przebywał na gospodarce u rodziców.

W służbach granicznych II RP

W 1922 r. wstąpił do straży celnej. 15.11.1922 – 31.12.1922 odbył kurs przygotowawczy w Wieleniu. Potem przez trzydzieści dni (01.01. – 31.01.1923 r.) był w placówce w Skoszewie. Następnie od 01.02.1923 do 15.06.1928 r. służył w placówce Wojsk, a od 16.06.1928 do 10.02.1929 w placówce Prądzonka. 28.011929 r. złożył przysięgę Sraży Granicznej. Od 15.02.1929 r. szkolił się na XII Kursie CSSG w Górze Kalwarii. Ukończył go z wynikiem dobrym 20.07.1929 r. Kolejnym miejscem służby od 21.07.1929 r. do 14.10.1929 r. była placówka Łąkie. W latach 15.10.29 r. – 09.09.1930 r. był wywiadowcą w placówce Prądzonka, a od 10.09.1930 do 31.01.1934 r. służył także jako wywiadowca w placówce II Linii Brzeźno. Związek małżeński zawarł 30.08.1931 r. z Bernadettą Bukowską (ur.03.03.1912 r. w Prądzonie), córką gospodarzy z Prądzony – Jana i Augusty z d. Myszkówna. Świadkami na ślubie byli Ambroży Trzebiatowski l.35 i Jan Gostomski l. 25, obaj byli rolnikami z Prądzony. Ślubu udzielił urzędnik Stanu Cywilnego Baliński. 01.12.1932 r. zaczął uczęszczać na kurs obywatelski, który zakończył się 30.11.1933 r. 27.06.1932 r. urodziła mu się córka Domiana(?)Władysława, rok później 25.09.1933 dziewczynka zmarła pochowana została na cmentarzu w Brzeźnie. 01.02.1934 r. pełnił obowiązki kierownika zatrudnienia. W 1934 r. został wyznaczony na kierownika Placówki II linii Zapceń. 26.10.1934 r. urodził mu się syn Tadeusz Stanisław. W dniach od 01.07. – 15.07.1937 leczony był w Toruniu na zapalenie wyrostka robaczkowego. 30.09.1937 r. został przeniesiony na własną prośbę na placówkę II Linii Lipienice, w dniu 05.08.1938 r. został jej dowódcą. 30.11.1938 r. na świat przyszła córka Stanisława Krystyna.

Zdj.2Defilada pododdziału SG w Borzyszkowach. Zdj.wł. Iga Mach

Śmierć na polu chwały

01.09.1939 r. z innymi strażnikami Komisariatu Lipienice o godzinie 9:00 opuścił wieś i w zorganizowanym szyku maszerował w kierunku przeprawy na rz. Zbrzyca. Po dotarciu do w rejon tamtejszego mostu komendant Komisariatu Lipienice, asp. SG Kazimierz Bielecki, postanowił most ominąć i przeprawić się łodzią jednego z gospodarzy. Bielecki, by zorientować się w sytuacji, wysłał w kierunku mostu dwuosobowy patrol z dowódcą st. str. Antonim Mikołajczakiem. Niestety patrol został zauważony, wywiązała się strzelanina, w której strażnik Antoni Mikołajczak poległ. Strzelanina wprowadziła zamęt i strażnicy rozproszyli się. Wielu wpadło w ręce niemieckie. Nieco inną wersję tej sytuacji przedstawił Alojzy Kwasucki, który twierdził, że strażnicy szli w kierunku przeprawy rozproszeni i przyłączyli się do niego i saperów, był wśród nich i Antoni Mikołajczak. Wytworzył się większy pododdział, który po zauważeniu stanowiska karabinu maszynowego wroga zatrzymał się. Mikołajczak zaatakował je, Niemcy odpowiedzieli ogniem ze wszystkich stron, śmiertelnie trafiając strażnika. Resztka Polaków rozproszyła się i szukała ratunku na własną rękę. Dziś trudno jest zdecydowanie ustalić, jak było faktycznie, jednak nie ulega wątpliwości, że Antoni Mikołajczak samodzielnie stawił czoła agresorowi. Wieść o jego śmierci rozeszła się szybko. Ze wspomnień wiadomo ,że idący w drugim rzucie strażnicy z Brzeźna, z chwila podejścia do wyznaczonego im miejsca przeprawy wiedzieli już o śmierci dowódcy Placówki II Linii Lipienice. Ta grupa postanowiła skierować się w kierunku Śluzy, tam przez Zbrzycę przeprawił ich emerytowany leśniczy Chyrk. W czasie przeprawy do wody wpadł motor strażnika Kostrzewy, który był podchorążym WP, nie bez trudu motor wyciągnięto. Po pokonaniu rzeki pozostali strażnicy z Lipnicy przyłączyli się do grupy z Brzeźna. Część z nich dotarła do Rawy Ruskiej.

Zdj.3 Most na Zbrzycy ,rejon smierci st.str. A. Mikołajczaka

Zdj.4 Grób st.st.Mikołajczaka Antoniego w Borzyszkowach

Fot. Marek Biłanicz

Opinie przełożonych i odznaczenia

Pochowany został na przykościelnym cmentarzu w Borzyszkowach. Na tablicy nagrobnej wpisana jest data śmierci 02.09.1939 r., która jest błędna. Może dlatego na grób ten mało kto zwracał uwagę. Swego czasu wspomniany był przez Władysława Stanisławskiego w „Historii płonącego pogranicza” . Jednak nie został przez lokalnych historyków zauważony, dlatego na próżno byłoby szukać jego nazwiska w książkach. Przypadek sprawił, że po latach dzięki życzliwości p. Lucyny Dorawa- Biłanicz udostępniono do publikacji jego zdjęcie . Jej mąż jest wnukiem st. str. Mikołajczaka zaś ona wnuczką strażnika granicznego Józefa Woźniaka gryfowca, zamordowanego przez Niemców w okolicy Prądzony tuż przed wyzwoleniem w 1945 r. Jest też wnuczką siostry kierownika szkoły w Brzeźnie Franciszka Hinza. Ciekawostką jaką można zobaczyć na zdjęciu jest Odznaka Pamiątkowa Wojsk Wielkopolskich**. Ponadto odznaczony był także tradycyjnymi medalami polskimi jak : Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości ( odznaczony w 1929 r.) i Medal Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 ( odznaczony w 1929 r.) i Medal za Długoletnią Służbę ( odznaczony w 1938 r.). Przez przełożonych oceniany był różnie. Postrzegany był jako sumienny, pilny, koleżeński, prawdomówny, państwowo uświadomiony ( określenie z opinii) w stosunku do przełożonych szczery lojalny, Były też wady : głos słaby wymowa dobra, flegmatyk. Pod względem wyszkolenia fachowego oceniany był na poziomie dobrym. Na wypadek wojny przewidziany był na stanowisko zastępcy dowódcy drużyny.

Zdj.5 Odznaka pamiątkowa Wojsk Wielkopolskich

Zdj.6 Krzyż Żelazny II kl

Źródła

Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie. Ewidencja szeregowych IG Chojnice nr ew.189/315                                                                                                                              

Archiwum Straży Granicznej Akta Osobowe - Wykaz Stanu Służby Antoni Mikołajczak                            

Władysław Stanisławski Historia płonącego pogranicza cz. 54 .U nos są już Niamcy..Zbliżenia .1984 r.

ODZNAKA PAMIĄTKOWA WOJSK WIELKOPOLSKICH Historia Gminy Krzemieniewo

http://www.krzemieniewo.net/viewpage.php?page_id=544http://www.mnp.art.pl/muzeum/oddzialy/wielkopolskie-muzeum-wojskowe/wystawy/wystawa/cal/2015/03/15/k/////Odznaka_Pamiatkowa_Wojsk_Wielkopolskich_95_rocznica_ustanowienia/                                                 https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC_%C5%BBelazny                                                                                  

Fot. Krzyża Żelaznego .CC BY-SA 3.0,

https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=549833

* Krzyż Żelazny ( Eisernes Kreuz, EK) – początkowo pruskie, potem niemieckie odznaczenie bojowe nadawane za męstwo w walce i za sukcesy dowódcze. Ustanowione zostało 10.03.1813 r. we Wrocławiu przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III. Projekt graficzny wzorowany był na krzyżu krzyżackim, wykonał go najlepszy architekt pruski Karl Friedrich Schinkel. Pierwszym odznaczonym został 21.04.1813 r. urodzony w Stargardzie Szcz. August Ferdynand von Borcke. Otrzymał on Krzyż Żelazny II kl. Krzyż Żelazny posiadał trzy klasy – 2., 1. oraz Krzyż Wielki, który noszony był na szyi. Odznaczenia tej edycji wręczane były do 1839 r. W latach 40-tych XIX wieku kawalerowie Krzyża otrzymali prawo do specjalnej emerytury. Ponownie odznaczenie nadawał król/cesarz Wilhelm I z racji wojny z Francją. Potem Krzyż Żelazny reaktywowano jeszcze dwa razy, podczas I wojny światowej zrobił to cesarz Wilhelm II, a po ataku na Polskę w 1939 r. Adolf Hitler, który odnowił nadawanie Krzyża Żelaznego, tym razem było to najwyższe odznaczenie wojskowe Niemiec. W czasie I wojny światowej nadano blisko 5 mln Krzyży 2. klasy i 288 tys. klasy 1. Odznaczenie to było bardzo cenione, gdyż wnioski o jego przyznanie weryfikowano bardzo starannie.                                                                                                          

** Odznaka Pamiątkowa Wojsk Wielkopolskich została ustanowiona w dniu 14 marca 1920 r. i zatwierdzona Rozporządzeniem Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia 14 maja 1920 r. Stanowiła nagrodę „…dla upamiętnienia zbrojnego odruchu narodowego celem zrzucenia znienawidzonego jarzma pruskiego, i połączenia się z Macierzą, oraz okresu organizacji i działalności Wojsk Wielkopolskich…”. Projektantem odznaki Henryk Nowodworski, redaktor gazety wojskowej „Ku chwale Ojczyzny” . Według opisu z patentu nadania , w swej wymowie symbolizuje „tradycyjną walkę polskości z krzyżacką butą, barbarzyństwem i przewrotnością w postaci krzyża ośmiokończastego, używanego przez krzyżaków a przekreślonego Bolesławowym Szczerbcem na wpół dobytym z pochwy na znak ustawicznej czujności i gorliwości do walki w obronie niepodległej Ojczyzny. Zawieszone na ramieniu krzyża zerwane kajdany oznaczają skruszone pęta niewoli. Oznaką samodzielności formacji wojsk wielkopolskich ( od 27 grudnia 1918 r. do 21. sierpnia 1919 r.) jest pochwa miecza przepasana wstęgą o barwach narodowych i ozdobiona monogramem z liter W.W. ( Wojska Wielkopolskie )” według Historii Gminy Krzemieniewo.http://www.krzemieniewo.net/viewpage.php?page_id=544